Περιεχόμενα Β' Τόμου
Μέρος Δεύτερο
1. Κεντρικά στοιχεία της επιστημονικής γλώσσας...13
1.1. Υποθέσεις ή νόμοι...14
1.1.1. Χαρακτηριστικά του επιστημονικού νόμου...18
1.1.2. Ντετερμινιστικοί και στατιστικοί (στοχαστικοί νόμοι)...25
1.1.3 Αιτιακοί νόμοι και η αρχή της αιτιότητας...29
1.1.4. Τυπολογία των επιστημονικών νόμων...32
1.1.5. Αιτιακοί νόμοι και αιτίες των φαινομένων...36
1.1.6. Αιτιοκρατικές αναλύσεις σε μια δεοντολογική επιστήμη:
Το παράδειγμα της Νομικής...41
1.1.7. Οι οιονεί νόμοι ως ερευνητική στρατηγική των κοινωνικών επιστημών...44
EXCURSUS 1: Ντετερμινιστική ή ιντετερμινιστική δομή του κόσμου...47
1.2. Επιστημονικές θεωρίες...50
1.2.1. Η σημασία του όρου θεωρία...50
1.2.2. Εμπειριστική γλώσσα και θεωρητικές έννοιες...52
1.2.2.1. Το πρόβλημα των διαθετικών εννοιών...54
1.2.2.2. Το πρόβλημα των μετρικών εννοιών...58
1.2.3. Η επιστημονική γλώσσα των δύο βαθμίδων...60
1.2.3.1. Η παρατηρησιακή γλώσσα...62
1.2.3.2. Η θεωρητική γλώσσα...63
1.2.3.3. Οι κανόνες αντιστοιχίας...64
1.2.4. Το κριτήριο Carnap της εμπειρικής σημαντικότητας των θεωρητικών όρων...66
1.2.5. Η δυνατότητα αντικατάστασης των όρων της θεωρητικής γλώσσας...69
1.2.6. Ο θεωρητικός χαρακτήρας της επιστημονικής γλώσσας και το πρόβλημα της εμπειρικής βάσης της επιστήμης...74
1.2.7. Στοιχεία μιας μεταθετικιστικής-ρεαλιστικής θεώρησης των επιστημονικών θεωριών...78
1.2.8. Η διαρθρωτική προσέγγιση των επιστημονικών θεωριών...88
1.2.8.1. Βασικές αρχές της διαρθρωτικής προσέγγισης...91
1.2.8.2. Το πρόβλημα των θεωρητικών όρων...95
1.2.8.3. Δύο εφαρμογές της διαρθρωτικής προσέγγισης...101
1.2.8.3.1. Η θεωρία των νευρώσεων του S. Freud...101
1.2.8.3.2. Η μικροοικονομική θεωρία της γενικής ισορροπίας 110
1.2.8.4. Θεωρητικά στοιχεία και θεωρητικά δίκτυα...116
1.285. Κριτική της διαρθρωτικής προσέγγισης...120
129. Ο ρόλος των εξωθεωρητικών γνωστικών σχημάτων...124
1.2.10. Υποδείγματα ή μοντέλα στον επιστημονικό χώρο...126
1.3. Επιστημονικά συστήματα...130
1.4. Έννοιες και ορισμοί...134
1.4.1. Έννοιες ως συστατικά στοιχεία επιστημονικών υποθέσεων...135
1.4.2. Ατέλειες εννοιών, ασάφεια, ανακρίβεια, ασυνέπεια...139
1.4.2.1. Η πολυσημία των εννοιών...140
1.4.2.2. Η αοριστία των εννοιών...141
1.4.2.3. Η ασυνέπεια των εννοιών...141
1.4.3. Κριτήρια χρησίμων εννοιών...142
1.4.4. Θεωρία της κατασκευής εννοιών...145
1.4.4.1. Εννοιολογική εξειδίκευση...145
1.4.4.2. Ορισμοί εννοιών...149
1.4.4.2.1. Κριτική της παραδοσιακής διδασκαλίας του ορισμού των εννοιών...150
1.4.4.2.2. Η σύγχρονη θεωρία του ορισμού των εννοιών...153
1.4.4.2.3. Λογική μορφή και στοιχεία του ορισμού...156
1.4.4.2.4. Κριτήρια έγκυρων ορισμών...157
1.4.4.2.4.1. Το κριτήριο της εξαλειψιμότητας (κριτήριο Pascal)...158
1.4.4.2.4.2. Το κριτήριο της μη παραγωγικότητας (κριτήριο Lesniewski)...159
1.4.4.2.5. Κανόνες για την κατασκευή επιστημονικά χρήσιμων ορισμών...160
1.4.4.2.6. Ειδικές μορφές ορισμών...168
1.4.4.2.7. Άρρητοι (αξιωματικοί) ορισμοί, ορισμοί αντιστοίχισης, δεικτικοί ορισμοί...173
1.4.4.2.8. Το πρόβλημα των εκτελεστικών ορισμών...174
1.4.4.3. Μορφές εννοιών...180
1.4.4.3.1. Ποιοτικές ή ταξινομικές έννοιες...182
1.4.4.3.2. Συγκριτικές ή τοπολογικές έννοιες...184
1.4.4.3.3. Ποσοτικές ή μετρικές έννοιες...187
1.4.4.3.4. Τα πλεονεκτήματα των ποσοτικών εννοιών στην κατασκευή επιστημονικών υποθέσεων και θεωριών...193
2. Λειτουργίες της επιστημονικής γνώσης...199
2.1. Επιστημονική εξήγηση...199
2.1.1. Πολυσημία του όρου «εξήγηση»...200
2.1.2. Λογική δομή της επιστημονικής εξήγησης...202
2.1.2.1. Η παραγωγική νομολογική εξήγηση...203
2.1.2.2. Η στατιστική εξήγηση...206
2.1.3. Συνθήκες καταλληλότητας της παραγωγικής νομολογικής εξήγησης...209
2.1.4. Το πρόβλημα της πολυσημίας της στατιστικής εξήγησης...211
2.1.5. Προτάσεις για την άρση της πολυσημίας της στατιστικής εξήγησης...214
2.1.5.1. Η επαγωγική πιθανότητα ως σχέση μεταξύ προτάσεων...215
2.1.5.2. Το αίτημα της συνολικής μαρτυρίας (R.Carnap)...217
2.1.5.3. Η αρχή του μεγίστου προσδιορισμού (C.G.Hempel)...219
2.1.5.4. Συμπεράσματα-κατευθύνσεις της έρευνας...223
2.1.6. Εξήγηση νόμων...228
2.1.7. Μορφές ατελούς εξήγησης...233
2.2 Επιστημονική πρόγνωση και η θέση της διαρθρωτικής ταυτότητας εξήγησης και πρόγνωσης...237
2.2.1. Η λογική σχέση εξήγησης και πρόγνωσης...237
2.2.2. Το πρόβλημα εφαρμογής της επιστημονικής πρόγνωσης EXCURSUS II: Εκ των υστέρων προγνώσεις και αναδρομικές συναγωγές (retrodictiones)...249
2.3. Ειδικές μορφές εξήγησης...251
2.3.1. Διαθετική εξήγηση...252
2.3.2. Ορθολογική εξήγηση...253
2.3.3. Ιστορική γενετική εξήγηση...263
2.3.4. Εξήγηση του «πώς είναι δυνατό να έχει συμβεί ένα περιστατικό»...268
2.3.5. Τελεολογική εξήγηση...269
2.3.5.1. Φαινομενική τελεολογία...273
2.3.5.2. Αυτοκυβερνώμενα συστήματα χωρίς τελεολογία...276
2.3.6. Εξήγηση επιμέρους φαινομένων ή τύπων φαινομένων στον κοινωνικό χώρο;...281
EXCURSUS III: Είναι η θεωρία της εξέλιξης τελεολογική;...285
EXCURSUS IV: «Τελεολογικός» χαρακτήρας του μηχανισμού των τιμών...289
Βιβλιογραφία...291
Ευρετήριο ονομάτων...309
Ευρετήριο θεμάτων...313